وبلاگ

این که چه اشخاصی از اموال متوفی ارث می برند و می بایست چه نسبتی با شخص متوفی داشته باشند تا جزء ورثه محسوب شوند و در این صورت میزان سهم آنان از ترکه چقدر است نیاز به بررسی دارد . در این نوشته به صورت خلاصه و به نحوی که برای افرار غیر حقوقی نیز قابل فهم باشد به توضیح آن می پردازیم . با وکیل دعاوی ارث و تقسیم ترکه همراه باشید تا اطلاعات کاملی را در خصوص سهم الارث و ترکه به شما بیاموزد .

هر شخص تا زمانی که زنده است می تواند هر نوع تصرفی در اموال خود کند و از این بابت محدودیتی ندارد . بنابراین هر شخصی می تواند در زمان حیات اموال خود را به هر شخص دیگری که اراده کند هبه ( بخشیدن ) کند یا وقف کند یا کلیه اموال خود را منتقل کند به نحوی که در زمان فوت اموالی جهت تقسیم بین وراث وجود نداشته باشد . در نتیجه اشخاص می توانند قبل از فوت هر نوع تصرفی در اموال خویش انجام دهند و قانونگذار محدودیتی قائل نشده است .

محدودیت قانونی در جایی وجود دارد که شخص در زمان حیات خویش اقدام به تنظیم وصیت کند و برای بعد از زمان فوت خویش نسبت به اموال به جا مانده از خود ( ترکه ) تصمیماتی بگیرد . به این اقدام وصیت گفته می شود .در خصوص انواع دعاوی ملکی به مقاله وکیل ملکی مراجعه کنید .

وصیت کننده ( موصی ) به موجب قانون با محدودیت روبه رو است و قانونگذار میزان اموالی که می تواند وصیت کند را یک سوم ترکه قرار داده است و اگر میزان وصیت بیشتر از یک سوم ترکه باشد ، ورثه می توانند قبول نکنند . در این صورت نسبت به میزان یک سوم ، وصیت صحیح است و برای مابقی باطل است و مابقی ترکه ( ارث ) به وراث می رسد .

نکته مهم : اگر کسی به موجب وصیت یک یا چند نفر از ورثه خود را از ارث محروم کند ، وصیت مزبور باطل است .

وصیت بر 2 قسم است :

• وصیت تملیکی : وصیت تملیکی عبارت است از این که کسی عین یا منفعتی از مال خود را برای بعد از فوتش به دیگری مجانا تملیک کند .
• وصیت عهدی : عبارت است از این که شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مامور می نماید .

تقسیم ارث

به موجب قانون قبل از تقسیم ارث ، ورثه می بایست نسبت به پرداخت موارد ذیل اقدام کنند و در صورتی که مالی بعد از پرداخت دیون و غیره باقی ماند بین ورثه تقسیم می شود .به موجب ماده 986 قانون مدنی حقوق و دیونی که به ترکه میت تعلق می گیرد و باید قبل از تقسیم آن ادا شود از قرار ذیل است :

• قیمت کفن میت و حقوقی که متعلق است به اعیان ترکه
• دیون و واجبات مالی متوفی مانند مهریه همسر و طلب طلبکاران ، حقوق خدمه و ..
• وصایای میت تا میزان یک سوم ترکه بدون اجازه ورثه و زیاده بر یک سوم با اجازه آنها

به موجب قانون مالکیت ورثه نسبت به ترکه متوفی مستقر نمی شود مگر بعد از ادای حقوق و دیونی که به ترکه میت تعلق می گیرد .

چه کسانی ارث می برند

ارث به مرگ حقیقی یا به مرگ فرضی مورث تحقق پیدا می کند . منظور از مرگ فرضی حالتی است که شخصی برای مدت نسبتا مدیدی غایب باشد و از تاریخ آخرین خبری که از حیات او رسیده مدتی گذشته باشد که عادتا چنین شخصی زنده نمی ماند . احکام موت فرضی در قوانین بیان شده است .

قوانین ارث آمره هستند یعنی افراد نمی توانند بر خلاف آن توافق نمایند و مورث نمی تواند احدی از ورثه یا همه آنان را از ارث محروم کند یا میزان ارث ورثه را که قانون معین نموده است تغییر دهد . هر توافقی یا وصیتی که بر خلاف مقررات ارث باشد باطل است . و تنها اختیار مورث آن است که قبل از فوت خویش اموال خود را به هر کس که مایل است منتقل کند یا به موجب وصیت تا یک سوم در مورد اموال بعد از مرگش تصمیم گیری کند .

شرط ارث بردن از متوفی ، زنده بودن در حین فوت او است . به طور مثال : پدری یک فرزند پسر و یک دختر دارد . پسر قبل از پدر خویش فوت کرده است . چون در زمان فوت پدر ، پسر زنده نبوده است بنابراین ارثی به او نمی رسد . چنانچه پسر نیز خود دارای فرزند باشد به فرزند او نیز ارث نمی رسد چرا که با وجود فرزند مورث نوبت ارث به نوه نمی رسد .پس به عنوان یک اصل کلی باید به خاطر داشت شرط ارث بردن از متوفی ، زنده بودن در حین فوت او می باشد .

طبقات ارث

به موجب قانون اشخاصی که به موجی نسب ارث میبرند به 3 طبقه تقسیم می شوند . به موجب این مقرره با وجود وارثین درجه مقدم یا طبقه مقدم به درجه و طبقه بعدی ارث نمی رسد . به طور مثال با وجود فرزند متوفی ، ارث به نوه نمی رسد یا با وجود نوه هیچ ارثی به نتیجه نمی رسد یا در صورتی که از طبقه اول وراث ، هیچ شخصی نباشد و متوفی خواهر یا برادر داشته باشد با وجود خواهر یا برادر هیچ ارثی به بچه خواهر یا بچه برادر نمی رسد .

طبقه اول : پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد ( منظور از اولاد اولاد نوه و نتیجه و … است )

طبقه دوم : اجداد و برادر و خواهر و اولاد آنها

طبقه سوم : اعمام و عمات و اخوال و خالات و اولاد آنها

سهم الارث زوج و زوجه

زن و شوهر در صورتی از یکدیگر ارث می برند که زوجیت آنها دایمی بوده و ممنوع از ارث نباشند . بنابرایت ازدواج موقت ( صیغه ) باعث ارث نمی شود و هر توافقی بر خلاف آن باطل است .

سهم الارث زن و شوهر از یکدیگر بدین صورت است که در صورتی که متوفی مرد باشد و اولاد یا اولاد اولاد نداشته باشد ، زن یک چهارم از اموال او را به ارث می برد اما در صورتی که مرد متوفی اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد ، زن یک هشتم ارث می برد . در صورت تعدد زوجات ، یک چارم یا یک هشتم ترکه که تعلق به زوجه دارد بین همه آنها بالسویه تقسیم می شود .

اگر شوهر ، زن خود را به طلاق رجعی مطلقه کند ، هر یک از آنها که قبل از انقضای عده بمیرد ، دیگری از او ارث می برد ، لیکن اگر فوت یکی از آنها بعد از انقضای عده بوده یا طلاق باین باشد ، از یکدیگر ارث نمی برند .

اگر شوهر در حال مرض زن خود را طلاق دهد و در ظرف 1 سال از تاریخ طلاق به همان مرض بمیرد ، زوجه از او ارث می برد اگر چه طلاق بائن باشد ، مشروط بر اینکه زن شوهر نکرده باشد .

اگر مردی در حال مرض زنی را عقد کند و در همان مرض قبل از دخول بمیرد ، زن از او ارث نمی برد لیکن اگر بعد از دخول یا بعد از صحت یافتن از آن مرض بمیرد ، زن از او ارث می برد .

در صورت نبودن هیچ وارث دیگری به غیر از زوج یا زوجه ، شوهر تمام ترکه زن متوفای خود را می برد ، لیکن زن فقط نصیب خود را و بقیه ترکه شوهر در حکم مال اشخاص بلاوارث و در اختیار حاکم است .

در صورتی که متوفی زن باشد و اولاد و اولاد اولاد نداشته باشد ، سهم الارث زوج نصف ترکه و در صورتی که متوفی اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد یک چهارم ترکه سهم زوج است .

قتل و کفر و والدالزنا از موانع ارث است

به موجب قوانین قتل از موانع ارث است . بنابراین ، کسی که مورث خود را عمدا بکشد از ارث او ممنوع می شود اعم از اینکه قتل مالمباشره باشد یا بالتسبیب و منفردا باشد یا به شرکت دیگری .

در صورتی که قتل عمدی مورث به حکم قانون یا برای دفاع باشد این موضوع مانع از ارث بردن از متوفی نمی شود . اولاد و اقوام قاتل از ارث محروم نمی شوند بنابراین اولاد کسی که پدر خود را کشته است از جد مقتول خود ارث می برد ، اگر وارث نزدیک تری به متوفی وجود نداشته باشد . به طور مثال پدری چند فرزند دارد و یکی از فرزندان ، پدر خود را می کشد . در این صورت به قاتل هیچ ارثی نمی رسد و با وجود فرزندان دیگر متوفی نوبت ارث رسیدن به فرزند قاتل نمی رسد . اما اگر مقتول فرزندی نداشت و تنها فرزند او همان فرد قاتل بود در صورتی که قاتل فرزندی داشت ، به فرزند قاتل ( نوه متوفی ) ارث می رسید .

کافر اعم از کتابی ( مسیحی ، زردشتی ، کلیمی ) و ذمی ، از مسلمان ارث نمی برند و اگر در بین ورثه متوفای کافری ، مسلمان باشد ، وراث کافر ارث نمی برند اگر چه از لحاظ طبقه و درجه مقدم باشند .

والدالزنا از پدر و مادر و اقوام آنان ارث نمیبرد ، لیکن اگر حرمت رابطه ای که طفل ثمره آن است نسبت به یکی از ابوین ثابت و نسبت به دیگری به واسطه اکراه یا شبهه زنا نباشد ، طفل فقط از این طفل و اقوام او ارث می برد و بالعکس .

سهم الارث طبقه اول

گفته شد که تقسیم ارث بر مبنای طبقات ارث می باشد و با وجود فردی از طبقه اول نوبت به طبقه دوم نمی رسد همچنین با وجود درجه نزدیکتر به متوفی نوبیت رسیدن ارث به درجه بعدی نمی رسد . به طور مثال با وجود خواهر یا برادر نوبت ارث به برادر زاده و خواهر زاده نمی رسد . حال به بیان سهم هر یک از وراث طبقه اول می پردازیم .

در طبقه اول وراث ، پدر و مادر متوفی و فرزندان و فرزند فرزندان به بعد حضور دارند .

در بین وراث طبقه اول اگر میت اولادی نداشته باشد ، اولا اولاد هر چقدر که پایین بروند قائم مقام پدر یا مادر خود بوده و با یکی از ابوین متوفی که زنده باشد ارث می برند .

در صورتی که متوفی ، اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد ، به پدر و مادر متوفی هر کدام یک ششم ارث می رسد و اگر متوفی مرد باشد ، زن یک هشتم ارث می برد و در صورتی که متوفی زن باشد شوهر یک چهارم ارث می برد و مابقی بین فرزندان به نسبت پسر دوبرابر دختر تقسیم می شود .

در صورتی که فرزند فقط یک دختر داشته باشد نصف ترکه به او می رسد و اگر متوفی فقط دو یا چند دختر داشته باشد دو سوم ترکه به آنها می رسد .

در صورتی که متوفی اولاد و اولاد اولاد و برادر و خواهر نداشته باشد ، یک سوم ترکه به مادر می رسد .

در صورتی که متوفی اولاد یا اولاد اولاد از هر درجه که باشد ، موجود نباشد ، هر یک از ابوین در صورت انفراد تمام ارث را می برد و اگرپدر و مادر میت هر دو زنده باشند مادر یک ثلث و پدر دو ثلث ترکه را می برد . در این مورد اگر متوفی برادر و خواهر داشته باشد مادر میت یک ششم ارث می برد .

اگر متوفی اولاد داشته باشد ، پسر دو برابر دختر ارث می برد .

هرگاه میت اولاد داشته باشد اگر چه یک نفر ، اولاد اولاد او ارث نمی برند . هرگاه میت اولاد نداشته باشد ، اولاد اولاد او قائم مقام اولاد بوده و بدین طریق جز وراث طبقه اول محسوب و با هریک از ابوین که زنده باشد ارث می برند . تقسیم ارث بین اولاد اولاد بر حسب نسل به عمل می آید عنی هر نسل حصه کسی را می برد که بواسطه او به میت می رسد . بنابراین اولاد پسر دو برابر اولاد دختر می برند . در تقسیم بین افراد یکنسل پسر دو برابر دختر می برند .

زن یا شوهر سهم الارثشان را با هریک از طبقات می برند . یعنی ابتدا سهم الارث زن یا شوهر را می دهند و بعد نوبت طبقات ارث می شود .

سهم الارث طبقه دوم

هرگاه برای میت وراث طبقه اول ( پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد هر چقدر که پایین رود منظور نوه ، نتیجه و .. ) نباشد ترکه او به وراث طبقه دوم می رسد . زن و شوهر در هر صورت سهمشان را به ترتیب ذکر شده در بالا ( نصف برای شوهر – یک چهارم برای زن ) از ترکه می برند .

وراث طبقه دوم عبارتند از اجداد و برادر و خواهر متوفی و اولاد آنها هر چقدر که پایین رود ) .

هر یک از وراث طبقه دوم اگر تنها باشد ، تمام ارث را می برد و اگر متعدد باشند به ترتیب ذیل ارث می برند .

اخوه ابوینی : منظور بادر و خواهر ی است که با متوفی مادر و پدر مشترک دارند .

اخوه ابی : برادر و خواهری است که با متوفی ، در داشتن پدر مشترک نقطه اشتراک دارند .

اخوه امی : برادر و خواهری است که در داشتن مادر مشترک نقطه مشترک دارند .

اگر میت اخوه ابوینی داشته باشد ، اخوه امی ارث نمی برند . در صورت نبودن اخوه ابوینی ، اخوه ابی حصه آنها را می برند . اخوه ابوینی و اخوه ابی هیچ کدام اخوه امی را از ارث محروم نمی کنند .

اگر وراث میت چند برادر ابوینی یا چند برادر ابی یا چند خواهر ابوینی یا چند خواهر ابی باشند ، ترکه بین آنها به صورت مساوی تقسیم می شود .

اگر وراث میت چند برادر و خواهر ابوینی یا چند برادر و خواهر ابی باشند ، حصه مردان دو برابر دختران خواهد بود . اگر وراث چند برادر امی یا چند خواهر امی یا چند برادر و خواهر امی باشند ، ترکه بین آنها به طور مساوی تقسیم می شود .

هرگاه اخوه ابوینی و اخوه امی با هم باشند ، تقسیم به این صورت می شود .

اگر برادر یا خواهر امی یکی باشد سدس ترکه را میبرد و بقیه مال اخوه ابوینی یا ابی است که به طریق مذکور در فوق تقسیم مینمایند.
‌اگر کلاله امی متعدد باشد ثلث ترکه به آنها تعلق گرفته و بین خود بالسویه تقسیم میکنند و بقیه مال اخوه ابوینی یا ابی است که مطابق مقررات مذکور در فوق تقسیم مینمایند.

هر گاه ورثه اجداد یا جدات باشد ترکه به طریق ذیل تقسیم میشود:
‌اگر جد یا جده تنها باشد اعم از ابی یا امی تمام ترکه به او تعلق میگیرد.
‌اگر اجداد و جدات متعدد باشند در صورتی که ابی باشند ذکور دو برابر اناث میبرد و اگر همه امی باشند بین آنها بالسویه تقسیم میگردد.
اگر جد یا جده ابی و جد یا جده امی با هم باشند ثلث ترکه به جد یا جده امی میرسد و در صورت تعداد اجداد امی آن ثلث بین آنها بالسویه تقسیم‌ میشود و دو ثلث دیگر بجد یا جده ابی میر‌سد و در صورت تعدد حصه ذکور از آن دو ثلث دو برابر حصه اناث خواهد بود.

هر گاه میت اجداد و کلاله با هم داشته باشد دو ثلث ترکه بوراثی میرسد که از طرف پدر قرابت دارند و در تقسیم آن حصه ذکور دو‌برابر اناث خواهد بود و یک ثلث به وراثی میرسد که از طرف مادر قرابت دارند و بین خود بالسویه تقسیم مینمایند لیکن اگر خویش مادری فقط یک ‌برادر یا یک خواهر امی باشد فقط سدس ترکه به او تعلق خواهد گرفت.

در تمام صور مذکوره در مواد فوق اگر برای میت نه برادر باشد و نه خواهر اولاد اخوه قائم مقام آنها شده و با اجداد ارث میبرند در این صورت تقسیم ارث نسبت به اولاد اخوه بر حسب نسل به عمل میآید یعنی هر نسل حصه کسی را میبرد که به واسطه او به میت میرسد بنابراین ‌اولاد اخوه ابوینی یا ابی حصه اخوه ابوینی یا ابی تنها و اولاد کلاله امی حصه کلاله امی را میبرند.
‌در تقسیم بین افراد یک نسل اگر اولاد اخوه ابوینی یا ابی تنها باشند ذکور دو برابر اناث میبرد واگر از کلاله امی باشند بالسویه تقسیم میکنند.

در صورت اجتماع کلاله ابوینی و ابی و امی کلاله ابی ارث نمیبرد.

در تمام مواد مذکوره در این مبحث هر یک از زوجین که باشد فرض خود را از اصل ترکه میبرد و این فرض عبارت است از نصف اصل‌ترکه برای زوج و ربع آن برای زوجه.
‌متقربین به مادر هم اعم از اجداد یا کلاله فرض خود را از اصل ترکه میبرند.
‌هر گاه به واسطه ورود زوجه یا زوجه نقصی موجود گردد نقص بر کلاله ابوینی یا ابی یا بر اجداد ابی وارد میشود.

سهم الارث طبقه سوم

هر گاه برای میت وراث طبقه دوم نباشد ترکه او به وراث طبقه سوم میرسد.هر یک از وراث طبقه سوم اگر تنها باشد تمام ارث را میبرد و اگر متعدد باشند ترکه بین آنها بر طبق مواد ذیل تقسیم میشود.

اگر میت اعمام یا اخوال ابوینی داشته باشد اعمام یا اخوال ابی ارث نمیبرند در صورت نبودن اعمام یا اخوال ابوینی اعمام یا اخوال ‌ابی حصه آنها را میبرند.

هر گاه وارث متوفی چند نفر عمو یا چند نفر عمه باشند ترکه بین آنها بالسویه تقسیم میشود در صورتی که همه آنها ابوینی یا همه ابی یا‌ همه امی باشند.
هر گاه عمو و عمه با هم باشند در صورتی که همه امی باشند ترکه را بالسویه تقسیم مینمایند و در صورتی که همه ابوینی یا ابی حصه ذکور دو برابر‌اناث خواهد بود.

در صورتی که اعمام امی و اعمام ابوینی یا ابی با هم باشند عم یا عمه امی اگر تنها باشند سدس ترکه به او تعلق میگیرد و اگر متعدد‌ باشند ثلث ترکه و این ثلث را مابین خود بالسویه تقسیم میکنند و باقی ترکه به اعمام ابوینی یا ابی میرسد که در تقسیم ذکور دو برابراناث میبرد.

هر گاه وراث متوفی چند نفر دائی یا چند نفر خاله یا چند نفر دائی و چند نفر خاله با هم باشند ترکه بین آنها بالسویه تقسیم میشود خواه‌ همه ابوینی خواه همه ابی و خواه همه امی باشند.

اگر وراث میت دائی و خاله ابی یا ابوینی یا دائی و خاله امی باشند طرف امی اگر یکی باشد سدس ترکه را میبرد و اگر متعدد باشند‌ ثلث آن را میبرند و بین خود بالسویه تقسیم میکنند و مابقی مال دائی و خاله‌های ابوینی یا ابی است که آنها هم بین خود بالسویه تقسیم مینمایند.

گر برای میت یک یا چند نفر اعمام یا یک یا چند نفر اخوال باشد ثلث ترکه به اخوال دو ثلث آن به اعمام تعلق میگیرد.
‌تقسیم ثلث بین اخوال بالسویه به عمل میاید لیکن اگر بین اخوال یک نفر امی باشد سدس حصه اخوال به او میرسد و اگر چند نفر امی باشند ثلث آن حصه به آنها داده میشود و در صورت اخیر تقسیم بین آنها بالسویه به عمل میآید.
در تقسیم دو ثلث بین اعمام حصه ذکور دو برابر اناث خواهد بود لیکن اگر بین اعمام یک نفر امی باشد سدس حصه اعمام به او میرسد و اگر چند نفر‌امی باشند ثلث آن حصه به آنها میرسد و در صورت اخیر آن ثلث را بالسویه تقسیم میکنند.
در تقسیم پنج سدس و یا دو ثلث که از حصه اعمام باقی میماند بین اعمام ابوینی یا ابی حصه و ذکور دو برابر اناث خواهد بود.

با وجود اعمام یا اخوال اولاد آنها ارث نمیبرند مگر در صورت انحصار وارث به یک پسر عموی ابوینی با یک عموی ابی تنها که فقط‌ در این صورت پسر عمو عمو را از ارث محروم میکند لیکن اگر با پسر عموی ابوینی خال یا خاله باشد یا اعمام متعدد باشند ولو ابی تنها پسر عمو ارث ‌نمیبرد. یک پسر و یک دختر از طبقه خود را خواهد برد.هر گاه برای میت نه اعمام باشد و نه اخوال اولاد آنها به جای آنها ارث میبرند و نصیب هر نسل نصیب کسی خواهد بود که به واسطه او ‌به میت متصل میشود.

در تمام موارد مزبوره در این مبحث هر یک از زوجین که باشد فرض خود را از اصل ترکه میبرد و این فرض عبارت است از نصف اصل‌ترکه برای زوج و ربع آن برای زوجه. ‌متقرب به مادر هم نصیب خود را از اصل ترکه میبرد باقی ترکه مال متقرب به پدر است و اگرنقصی هم باشد بر متقربین به پدر وارد میشود.

در تمام موارد مذکوره در این مبحث و دو مبحث قبل اگر وارث خنثی بوده و از جمله وراثی باشد که از ذکور آنها دو برابر اناث میبرند‌ سهم‌الارث او به طریق ذیل معین میشود:
‌اگر علائم رجولیت غالب باشد سهم‌الارث یک پسر از طبقه خود و اگر علائم اناثیت غلبه داشته باشد سهم‌الارث یک دختر از طبقه خود را میبرد و اگر‌هیچ یک از علائم غالب نباشد نصف مجموع سهم‌الارث.