از جمله دعاوی خانواده که در قانون حمایت خانواده از آن نام برده شده دعوای استرداد جهیزیه است . به موجب قانون مدنی نفقه زن در عقد دائم بر عهده شوهر است . نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن ، البسه ، غذا ، اثاث منزل و هزینه ای درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض .
بنابراین تهیه وسایل زندگی مشترک بر عهده زوج است اما در عرف جامعه ایران هنگام ازدواج زوجه وسایل منقولی مانند یخچال ، ماشین لباس شویی و غیره را بعنوان جهیزیه به منزل شوهر می آورد جهت استفاده از آنها در طول زندگی مشترک . بنابراین از نظر قانونی زن الزامی به تهیه جهیزیه ندارد و همچنین مقدار جهیزیه و کیفیت آن با توافق زوج و زوجه می باشد .
بنابراین جهیزیه متعلق به زن می باشد و می تواند هر نوع تصرفی که صلاح بداند نسبت به جهیزیه خویش انجام دهد از سویی زن با قرار دادن جهیزیه خود در منزل تهیه شده توسط زوج برای زندگی مشترک به طور ضمنی به زوج اجازه می دهد از این اموال در راستای زندگی مشترکشان استفاده کند . بنابراین آوردن جهیزیه به محل زندگی مشترک به معنی انصراف و اعراض زن از مالکیت خود یا شریک شدن زوج در جهیزیه نمی باشد .
می بایست این نکته مهم را در نظر داشت زن در طول زندگی مشترک هر زمانی که صلاح بداند می تواند از اذنی که به شوهر به طور ضمنی یا صریح در جهت استفاده از جهیزیه داده رجوع کند . حتی زن می تواند به زندگی خود با شوهر ادامه داده و از سویی جهیزیه خود را استرداد کند . بنابراین استرداد جهیزیه پیش از طلاق نیز ممکن است و ایرادی ندارد . در این حالت زن می تواند اموال خویش را از به خارج از محل زندگی مشترک انتقال داده یعنی استردادجهیزیه اتفاق بیفتد و شوهر حق هیچگونه اعتراضی نسبت به زوجه را ندارد .
سیاهه جهیزیه
هنگامی که زوجه جهیزیه خود را به منزل شوهر می برد لیستی از این اموال و قیمت آن تهیه می شود و به امضای شوهر و شهود می رسد . چنانچه این لیست به امضای شوهر یا شهود نرسیده باشد اعتباری ندارد مگر آنکه شوهر اقرار به آن کند . در برخی از شهرها بخشی از جهیزیه عروس توسط شوهر خریده و به عنوان جهیزیه به زن داده می شود . در هنگام دعوای استرداد جهیزیه چنانچه شوهر بتواند تهیه و خریدن این اموال توسط خود را اثبات نماید زوجه نمی تواند این اموال را به عنوان جهیزیه استرداد کند .
از بین رفتن جهیزیه در طول زندگی مشترک
ممکن است بخشی از جهیزیه در طول زندگی مشترک مستهلک و از بین برود . در این صورت به علت اینکه ید شوهر نسبت به جهیزیه زن ید امانی می باشد چنانچه تعدی و تفریط نکرده باشد ، شوهر مسئولیتی ندارد . بنابراین خسارت وارد شده به جهیزیه در صورتی قابل مطالبه از شوهر می باشد که زن تعدی یا تفریط شوهر را اثبات نماید .
چگونگی استرداد جهیزیه
زن می بایست به دادخواست استرداد جهیزیه لیست سیاهه جهیزیه که به امضای شوهر یا شهود رسیده را منضم کند . در مواقعی که سیاهه جهیزیه وجود ندارد یا وجود دارد ولی به امضای داماد نرسیده باشد زوجه می بایست با ضمیمه کردم فاکتور خرید یا معرفی شهود به دادگاه یا شورای حل اختلاف تعلق داشتن اموال به خود را اثبات نماید . در این صورت رای به استرداد جهیزیه صادرمی شود . ممکن است زن و شوهر در مورد لیست جهیزیه توافق داشته باشند در این صورت نیاز به مراجعه به دادگاه و شورای حل اختلاف نیست . اما در صورتی که شوهر جهیزیه را از منزل مشترک خارج کند یا به آنها آسیبی برساند در صورت اثبات این موضوع ، دادگاه او را ملزم به استرداد آنها یا جبران خسارت می کند .
آیا طلا نیز جز جهیزیه است و قابل استرداد
هر چند ممکن است طلا نیز جزء جهیزیه در لیست سیاهه جهیزیه آورده شود اما چون این طلا مورد استفاده مستقیم زوجه می باشد و در اختیار او قرار دارد و زوج آنها را در اختیار ندارد دعوای استرداد طلا پذیرفته نمی شود اما در صورتی که زوجه اثبات نماید این طلاها در اختیار زوج می باشد و از استرداد آن امتناع می کند دعوی استرداد جهیزیه شامل طلا هم می شود .
استرداد جهیزیه چقدر طول می کشد .
مدت زمان رسیدگی به دعوای استرداد جهیزیه به اوقات رسیدگی دادگاه و شورای حل اختلاف و همچنین اختلافات بین زوج و زوجه در وسایل و مستندات آنها و حضور یا عدم حضور وکیل پایه یک دادگستری در جریان رسیدگی دارد . چرا که حضور وکیل دادگستری در رسیدن به نتیجه بهتر و سریعتر تاثیر بسزایی دارد . معمولا روند استرداد جهیزیه 1 الی 3 ماه طول می کشد .
وسایل جایگزین جهیزیه
احتمال دارد جهیزیه زن در طول زندگی مشترک مستهلک شود و از بین برود ( بدون تعدی و تفریط شوهر ) و وسایل جدیدی به هزینه شوهر جایگزین جهیزیه زن شود . در این صورت وسایل جدید جزء جهیزیه نمی باشد و زوجه نمی تواند در دعوای استرداد جهیزیه ، خواستار استرداد آنها شود .
استرداد جهیزیه در دادگاه و شورای اختلاف
در صورتی که زوجه در دادخواست استرداد جهیزیه بهای خواسته را مقوم کند تا بیست میلیون تومان ، مرجع رسیدگی به دادخواست استرداد جهیزیه شورای حل اختلاف می باشد و در صورتی که بهای خواسته را مقوم به بیشتر از بیست میلیون تومان کند مرجع رسیدگی به دادخواست استرداد جهیزیه دادگاه خانواده می باشد .