همین ابتدا بگوییم که حبس تعزیری قابل خریدن نیست . بسیاری از مردم این تصور اشتباه را دارند که حبس تعزیری با پرداخت جریمه و پول منتفی می شود که این تصور اشتباهی است .
برای اینکه با مفهوم تعزیر و مجازات تعزیری آگاه شویم نیازمند این است که با انواع جرائم و مجازات ها آگاه شویم .
مجازات ها به موجب قانون عبارتند از :
- حد : حد مجازاتی شرعی است که نوع و میزان و کیفیت اجرای آن در دین تعیین شده است . مانند : زنا ، لواط ، سرقت حدی ، مساحقه ، شرب خمر ، محاربه ، قذف ، تفخیذ ، سب نبی ، بغی و افساد فی الارض – مجازات حدی نوع ، کیفیت و میزان آن در قانون مشخص شده و دادگاه نمی تواند مجازات حدی را کاهش یا تبدیل یا ساقط نماید .
- قصاص : چنانچه کسی جنایت عمدی بر شخصی وارد کند با شرایطی محکوم به قصاص می شود .
- دیه : دیه مالی است که در دین برای ایراد جنایت غیر عمدی بر نفس ، اعضا یا منافع و یا جنایت عمدی که به هر جهتی قصاص ندارد به موجب قانون تعیین شده است .
- تعزیر : مجازاتی است که در صورت ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می شود . نوع مجازات و کیفیت اجرای آن و مقررات دیگر آن از جمله تخفیف یا تشدید ، تعلیق ، سقوط مجازات ، مرور زمان ، تبدیل به جزای نقدی و .. در قانون مشخص می شود . مجازاتهای مقرر برای جرائم تعزیری حبس ، شلاق و جزای نقدی می باشد .
ز جمله جرائم تعزیری : کلاهبرداری ، پرداخت رشوه ، خیانت در امانت ،اختلاس ، انتقال مال غیر ، تخریب اموال دیگران ، فحاشی ، قاچاق کالا ، شهادت دروغ ، مواد مخدر ، اقدام علیه امنیت کشور ، نشر اکاذیب ، تحصیل مال از طریق نامشروع ، قدرت نمایی باچاقو ، حمل مشروبات الکلی ، ورشکستگی به تقلب ، معامله معارض ، جاسوسی ، جعل و استفاده از سند مجعول ، سرقت
تصور اشتباه خرید حبس تعزیری از اینجا ناشی می شود که :
- برخی جرائم تعزیری خفیف ، مجازات جزای نقدی دارد و مردم تصور می کنند حبس تعزیری قابل خریداری است .
- در برخی از جرائم سبک تعزیری در صورت وجود جهات تخیف دادگاه با تغییر یا تبدیل مجازات حبس حکم به جزای نقدی می دهد و برخی تصور می کنند مجازات حبس تعزیری قابل خریدن است .
در واقع قانونگذار جرائم تعزیری را با توجه به نیاز روز جامعه مشخص می کند ( تعزیرات غیر شرعی مانند قاچاق و و مواد مخدر و… ) و همچنین جرائم تعزیری شامل جرائمی که در شرع بیان شده اما نوع و میزان مجازات آن مشخص نشده نیز می شود .( تعزیرات شرعی مانند رشا و ارتشاء ، تحصیل مال از طریق نامشروع و.. ) . بنابراین مجازاتی که جزء جرایم حدی و قصاص و دیات نباشد ، تعزیری محسوب می شود .
ضوابط تاثیر گذار در میزان حبس تعزیزی
به موجب قانون دادگاه در صدور حکم تعزیری موارد ذیل را لحاظ می کند که ممکن است باعث تشدید مجازات مرتکب شود .
- انگیزه مرتکب و وضعیت ذهنی و روانی وی حین ارتکاب جرم
- شیوه ارتکاب جرم ، گستره نقض وظیفه و نتایج زیان بار آن
- اقدامات مرتکب پس از ارتکاب جرم
- سوابق و وضعیت فردی ، خانوادگی و اجنماعی مرتکب و تاثیر تعزیر بر وی
جهات تخفیف حبس تعزیری و کاهش و تبدیل مجازات تعزیری
در صورت احراز موارد یک یا چند جهت از موارد ذیل دادگاه می تواند مجازات تعزیری را تخفیف یا تبدیل به مجازات دیگری کند که به حال مجرم مناسب تر باشد .
- گذشت شاکی یا مدعی خصوصی
- همکاری موثر متهم در شناسایی شرکا یا معاونان ، تحصیل ادله یا کشف اموال و اشیا حاصله از جرم یا به کار رفته برای ارتکاب آن
- اوضاع و احوال خاص موثر در ارتکاب جرم از قبیل رفتار یا گفتار تحریک آمیز بزه دیده یا وجود انگیزه شرافتمندانه در ارتکاب جرم
- اعلام متهم قبل از تعقیب یا اقرار موثر وی در حین تحقیق و رسیدگی
- ندامت ، حسن سابقه و یا وضع خاص متهم از قبیل کهولت یا بیماری
- کوشش متهم به منظور تخفیف آثار جرم یا اقدام وی برای جبران زیان ناشی از آن
- خفیف بودن زیان وارده به بزه دیده یا نتایج زیانبار آن
در صورت احراز شرایط فوق دادگاه می تواند مجازات تعزیری را تخفیف دهد یا تبدیل به محازات دیگری کند .
مجازاتهای تکمیلی و تبعی در حبس تعزیری
دادگاه می تواند فردی را که به حد ، قصاص یا مجازات تعزیری محکوم کرده به یک یا چند بند از مجازاتهای تکمیلی ذیل محکوم کند :
- اقامت اجباری در محل معین
- منع اقامت در محل یا محلهای معین
- منع از اشتغال به شغل ، حرفه یا کار معین
- انفصال از خدمات دولتی و عمومی
- منع از رانندگی با وسایل نقلیه موتوری و یا تصدی وسایل موتوری
- منع از داشتن دسته چک و یا اصدار اسناد تجاری
- منع از حمل سلاح
- منع از خروج اتباع ایران از کشور
- اخراج بیگانگان از کشور
- الزام به خدمات دولتی
- منع از عضویت در احزاب ، گروهها و دستجات سیاسی یا اجتماعی
- توقیف وسایل ارتکاب جرم یا رسانه یا موسسه دخیل در ارتکاب جرم
- الزام به یادگیری حرفه ، شغل یا کار معین
- الزام به تحصیل
- انتشار حکم محکومیت قطعی
باید در نظر داشت با وجود شرایطی محکوم به مجازات تعزیری ممکن است مشمول یکی از موارد ذیل شود که در نحوه و میزان و نوع مجازات او موثر است .